Παρασκευή 13 Νοεμβρίου 2015

ΠΑΥΛΟΣ ΜΟΣΧΙΔΗΣ | ΑΦΘΑΡΤΟ ΣΩΜΑ


ΠΑΥΛΟΣ ΜΟΣΧΙΔΗΣ | ΑΦΘΑΡΤΟ ΣΩΜΑ

Ο ζωγράφος, Παύλος Μοσχίδης, γεννήθηκε το 1927 στην Καβάλα, όπου για πρώτη φορά σε μικρή ηλικία θα ανακαλύψει πως η ζωγραφική είναι ένας ολόκληρος εκφραστικός κόσμος για τις ανάγκες της ψυχής.
Από τα νεανικά του χρόνια μέχρι το 2004, που αφήνει την τελευταία του πνοή, έχει καταγραφεί στην ιστορία των μεταπολεμικών Ελλήνων ζωγράφων ως ο καλλιτέχνης που το προσωπικό του βίωμα ταυτίζεται απόλυτα με το έργο του, ένα έργο "ειλικρινές" και "ασυμβίβαστο".
Ο Μοσχίδης θεωρείται από τους σημαντικότερους γυμνογράφους της γενιάς του.
Το γυναικείο σώμα πρωταγωνιστεί στο έργο του, καθώς ο ζωγράφος βλέπει τη γυναίκα ως το πιο δημιουργικό κύτταρο αυτής της πλάσης.
Μαθήτευσε στο εργαστήριο του Πολύκλειτου Ρέγκου, στη Θεσσαλονίκη, και εργάστηκε ως βοηθός του σε πολλές βυζαντινής τεχνοτροπίας τοιχογραφίες εκκλησιών.
Συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι, στην Ecole Nationale Superieure des Beaux Arts (atelier Brianchon), στην Ecole Superieure des Arts Deco (atelier Gihshia Labise) και στη Σχολή Mosaique de Ravenne (Παρισινό τμήμα - atelier Gino Severini).
Από το 1960 εως το 1971 δίδαξε στη Σχολή Διακοσμητικών Τεχνών «ΒΑΚΑΛΟ» στην Αθήνα.
Συνεργάστηκε με την Gallery Boisseree am Museum της Κολωνίας, το club Francais de la Gravure Contemporaine και με διάφορες άλλες αίθουσες Τέχνης στην Ελλάδα, την Γαλλία και την Γερμανία, με 40 ατομικές εκθέσεις.
Έργα του βρίσκονται σε πολλές ιδιωτικές συλλογές, στην Εθνική Πινακοθήκη, την Πινακοθήκη του Δήμου Θεσσαλονίκης, κ.α.


 BaseGALLERY + OVERVIEW-Ikon
ΕΓΚΑΙΝΙΑ | ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 13/11 | 20:30
ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΚΘΕΣΗΣ | 13/11 - 6/12/2015


 Για τον Παύλο Μοσχίδη - Σώμα και Ιερότητα | Του Μάνου Στεφανίδη

Για τον Παύλο Μοσχίδη το ανθρώπινο σώμα είναι πάντοτε μια περιπέτεια, ένα ταξίδι, ένα αίνιγμα. Όσο πιο κοντά στην ηδονή τόσο πιο μακριά από το θάνατο. Όσο πιο κοντά στην κορύφωση τόσο πιο κοντά στην αθωότητα και την κάθαρση.
Περισσότερο από ερωτικός ή ηδονιστής ζωγράφος, ο Παύλος Μοσχίδης υπήρξε ένας υπαρξιστής που ψηλαφεί τα όρια αλλά και την αδυναμία της ύπαρξης μέσα από την εμπειρία του σώματος.
Τα κορίτσια, οι γυναίκες του Μοσχίδη, συχνά λάμπουν από ένα χρυσαφένιο φως, είτε κείτονται σε ανάκλιντρα είτε είναι γερμένες σε λιβάδια. Ένα φως που δεν προέρχεται από εξωτερική πηγή αλλά από τη σάρκα τους την ίδια καθώς αναδύεται η νεότητά της με όρους αιωνιότητας.
Ο ζωγράφος βέβαια ξέρει κατά βάθος πόσο ευάλωτα είναι τα σώματα αυτά και πόσο απόλυτο καραδοκεί το γήρας. Για αυτό όμως το λόγο υπάρχει τέχνη, υπάρχει ζωγραφική, για να εξορκίζει το γήρας και να σαρκάζει το θάνατο. Για να αποθεώνει την αιωνιότητα της επιθυμίας, τη μόνη αθανασία που δικαιούμαστε οι άνθρωποι. Που μας δικαιώνει ως άνθρώπους.
Η ζωγραφική είχε ανέκαθεν την δυνατότητα να αποκρυσταλλώνει το πολύτιμο και να διαστέλλει το υποκειμενικό. Να δημιουργεί, με αφορμή τον κόσμο, έναν άλλο κόσμο υπερβαίνοντας την προφάνεια των πραγμάτων.


 Σήμερα, στην εποχή των χυδαίων, δηλαδή των χωρίς σάρκα και χωρίς νόημα, εικόνων, η ζωγραφική υπερασπίζεται ακόμη τη μεταφυσική της εικονοποΐας, τον ζωτικό μύθο της ανα-παράστασης.
Για τον ζωγράφο Παύλο Μοσχίδη το σχέδιο αποτελεί το πρώτο και κύριο όπλο της καλλιτεχνικής έκφρασης. Είναι αυτό που καθηλώνει τη στιγμή, το instantané, μέσα από μια χειρονομία.
Έπεται το χρώμα, υποβλητικό, συχνά εκρηκτικό, να επιχειρηματολογεί σχετικά με τις αντιστάσεις του φωτός μέσα στην επικράτεια της νύχτας και να υποστηρίζει πως το τρομερό μπορεί να γίνει εμβρυουλκός της πιο παράξενης ομορφιάς... Γι' αυτό το λόγο ακριβώς, ο Παύλος Μοσχίδης χρησιμοποιεί τα πιο έντονα χρώματα, τα βαριά μπλε, τα πράσινα και τα μαβιά, την έντονη αντίθεση με τα κίτρινα και τα ροζ -οι γραφειοκράτες της τέχνης θα μιλούσαν για εξπρεσιονισμό- ώστε να εξορκίσει το κακό και να κλείσει την αιωνιότητα τουλάχιστον μέσα στην εικόνα.
Διονυσιακός, ή μάλλον εμπειρίκιος, ο Μοσχίδης εν τέλει είναι ένας θρησκευτικός ζωγράφος αφού θύει και ομνύει στην ιερότητα του σώματος!
Το καταλαβαίνει κανείς αυτό εύκολα αν διαβάσει σωστά την βαρυσήμαντη φράση του Χριστού, εκείνη τη νύχτα της μεγάλης αγωνίας, «ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἐν ἐμοὶ μένει κἀγὼ ἐν αὐτῷ».
Ο πιο ερωτικός λόγος που ειπώθηκε ίσως ποτέ! 


 Τον θυμάμαι, αριστοκράτη και μάγκα, μποέμ και κοσμοπολίτη -όπως εξάλλου και ο αδελφός του ο ηθοποιός Γιώργος Μοσχίδης- να λάμπει στις εκθέσεις του στη γκαλερί “Ζυγός” ή στις επισκέψεις του στην Εθνική Πινακοθήκη για να δει τους αγαπημένους του ζωγράφους, τον Λεμπέση, το Μόραλη, τον Μπουζιάνη, τον Παραλή, τον Τσαρούχη. Όπως θυμάμαι και τα κείμενα που του αφιέρωνε το περιοδικό “Ζυγός” πάντα εικονογραφημένα από λαμπερά γυμνά που έσφυζαν από έκρηξη ζωής. Καλύτερα, από έκρηξη ύπαρξης.
Πως θα το έλεγε ο Εγγονόπουλος; “Ως προς εμέ, θάνατος δεν υπάρχει!”


 Αυτό δεν είναι ένα γυμνό: Η λιτότητα ως απογύμνωση της γύμνιας. | Της Πέπης Ρηγοπούλου.

Αυτό δεν είναι ένα γυμνό. Είναι γραμμές, λιτές και πιο λιτές, γραμμές που σχεδιάζουν την συγκίνηση που γεννούν γυμνά γυναικεία σώματα. Είναι χαμένος κόπος να προσπαθήσουμε να ορίσουμε τι λογής συγκίνηση είναι αυτή. Αισθητική, αισθαντική, αισθησιακή. Δεν γνωρίζω γυμνά -από τα αρχαία γλυπτά που αναπαριστούν την Αφροδίτη που χάνει σιγά- σιγά τα ενδύματά της από τον 4ο προ Χριστού αιώνα μέχρι τις γιαπωνέζικες ερωτικές γκραβούρες και τα κορμιά του Ρούμπενς, του Ρενουάρ ή του Μπαλτύς - όπου το γυμνό να μην είναι ταυτόχρονα και αξεδιάλυτα παιχνίδι με το φώς, αναμέτρηση με την γραμμή και το χρώμα, νύξη επιθυμίας και αναφορά στο σώμα και στην γυναίκα. Λέω στο σώμα και στην γυναίκα ,διότι η γυναίκα είναι αυτή που μοιράζεται με το σώμα την υποτίμηση και την δόξα που τους απονέμει ο διπολικός μοντέρνος και μεταμοντέρνος ακόμη πολιτισμός. Και βλέποντας τα γυμνά του Μοσχίδη αναλογίζομαι τα κορμιά των μοντέλων, σε ακαδημίες καλών τεχνών και σε εργαστήρια ζωγράφων, τα κορμιά αυτά τα κουρασμένα να κρατούν την ίδια και την ίδια στάση για ένα γλίσχρο ωρομίσθιο, γλίσχρο ακόμη και για την εποχή εκείνη όπου οι μισθοί δεν ήταν τόσο γλίσχροι. Και ξαφνικά το παιχνίδι του φωτός και της σκιάς πάνω στα γυμνά γυναικεία σώματα, παιχνίδι σκιάς και φωτός που τα κάνει να μην είναι πια «μοτίβα», αλλά σώματα, πηγές της ζωής και του έρωτα που την γεννά, την σκοτώνει και την ξαναγεννά.


 Σε μια εποχή όπου, παρά τις περί του αντιθέτου δηλώσεις, βαθαίνει ακόμα το ρήγμα ανάμεσα στη σκέψη, την ψυχή και το κορμί, οι ζωγραφιές που ζωγράφισε για δεκαετίες ο Μοσχίδης ξαναρίχνουν γέφυρες ανάμεσα σε αυτές τις χωριστές, τις ενίοτε σχεδόν αντίπαλες επικράτειες. Για τον λόγο αυτό ο ζωγράφος θα μπορούσε να ονομασθεί και με μια λέξη που χρησιμοποιούσε ο Καβάφης: αισθητής. Όχι βεβαίως με την έννοια του εστέτ. Αλλά με την έννοια του ότι ανήκει σε αυτούς που με το έργο τους αναζωογονούν την αίσθηση, την γέφυρα δηλαδή ανάμεσα στα σπασμένα κομμάτια του ανθρώπου. Η λιτότητα των μέσων του είναι μια γύμνια μέσα στην γύμνια. Μια απογύμνωση του έργου από την εκζήτηση, την αναζήτηση εντυπωσιασμού. Και η λιτότητα αποκαλύπτει για μένα πιο καθαρά την δύναμή της, όταν για παράδειγμα σε ένα του γυμνό βλέπω το πρόσωπο να σκεπάζεται σχεδόν ολοκληρωτικά από τα μαλλιά – αποδομένα με τον απλούστερο δυνατό τρόπο- μαλλιά που αφήνουν να δούμε μόνον ένα ελάχιστο κάτι από την μύτη του μοντέλου που στρέφει με μια παιγνιώδη κίνηση το πρόσωπο στο πλάι. Μαλλιά που είναι και αυλαία η οποία κρύβει και αποκαλύπτει την περιπέτεια του φωτός, την περιπέτεια του βλέμματος. Κίνηση απομάκρυνσης από το εξεταστικό βλέμμα του ζωγράφου, από το μάτι του θεατή, το δικό μας, που όμως μας αιχμαλωτίζει και απομακρυνόμενο μας κάνει να θέλουμε να έρθουμε πιο κοντά.


Αυτή η κίνηση της προσεγγίζουσας απομάκρυνσης, της αποκαλυπτικής απόκρυψης, είναι ο άλλος πόλος των δημιουργιών εκείνων του ζωγράφου, όπου τα γυμνά του γίνονται μέρος συνόλων, ενωμένα με ένα άλλο κορμί είτε με την φύση. Αλλά, τουλάχιστον αν βασιστώ στην δική μου υποκειμενική αίσθηση, μπορεί αυτό το ελάχιστο που σκεπάζει ένα πεσμένο μαύρο μαλλί που για μένα είναι αυλαία, να φανερώνει ακόμα περισσότερα από όσα αυτοί οι συνθετικοί πίνακες μας αφήνουν να δούμε.


Μεγαλώνοντας στη σκήτη ενός ζωγράφου. Παιδικές ενθυμήσεις! | Της Έλενας Μοσχίδη.

Κάποτε, μου ζητήθηκε να κάνω ένα ρεπορτάζ για τα ατελιέ των ζωγράφων, για το ένθετο περιοδικό ΑΝ της Κυριακάτικης Απογευματινής, και θυμάμαι, με πόση λαχτάρα και ανυπομονησία το δούλεψα!

Χώρος γνώριμος, οικείος, λατρευτός, εφόσον μεγάλωσα μέσα σε αυτόν και πέρασα τα παιδικά μου χρόνια, ευλογημένα χρόνια, μέσα στο χρώμα και στις εικόνες.

Το κείμενο ξεκινά κάπως έτσι:
«Βρέθηκα συχνά πίσω από τη σκιά του καβαλέτου, με τη μυρωδιά από το νέφτι και το λάδι να με ζαλίζει.
Παρατηρώντας το πινέλο του ζωγράφου, πότε να γλιστρά στον καμβά, χαϊδεύοντας τον, και πότε να τον πιέζει επίμονα. Με τη φαντασία μου έψαχνα για τα χρώματα , τα σχήματα, τα χαρακτηριστικά των προσώπων, που μπορεί να αποτυπώνονται από τον καλλιτέχνη στον καμβά. Και λέω «με τη φαντασία μου», γιατί ο ζωγράφος μπορεί να δέχεται την παρουσία κάποιου μέσα στο καταφύγιό του, αλλά κρυμμένη σε μία γωνιά, κάπου… ξεχασμένη απ’ αυτόν και από το έργο του, από τις ματιές των ανθρώπων μέχρι την ολοκλήρωσή του. Σχεδόν ποτέ δεν είναι καλοδεχούμενες οι επισκέψεις στο ατελιέ ενός ζωγράφου. Συνήθως, η παρουσία προσώπου, αγαπητού ή ξένου, διαταράσσει την ισορροπία εκείνη που αναζητά ο καλλιτέχνης τη στιγμή που αφήνει πίσω του τη μία πραγματικότητα για να περάσει στην άλλη. Σ
εκείνη της δημιουργίας. Το ατελιέ του είναι το σύνορο αυτών των δύο κόσμων και εκείνος δεν κάνει άλλο από το να πασχίζει να τους ταυτίσει, να τους ισορροπήσει, για να ολοκληρωθεί το έργο του κι εκείνος μέσα από αυτό». ..

Έτσι αντιλαμβανόμουν τον πατέρα μου στο ατελιέ του. Υπήρχαν φορές, όπου γινόταν μαζί μου ακόμη πιο απόλυτος και κάθετος, και ας καθόμουν σε μια γωνιά στο χώρο, με κρατημένη την ανάσα! Με έβγαζε έξω από το ατελιέ και μ’ άφηνε αλύπητα να ωρύομαι μέσα στην οργή και το κλάμα, κρεμασμένη από το χερούλι της πόρτας. Όσο επώδυνο και αν ήταν, υπήρξε για μένα ένα μεγάλο μάθημα ζωής. Να σέβομαι τον χρόνο και τον χώρο των άλλων.

Υπήρξαν όμως, και εκείνες οι δημιουργικές ώρες, όταν μουτζούρωνα χαρτιά και πασαλειβόμουν με τις μπογιές του πατέρα μου… Όταν με άφηνε να πιάσω για λίγο το πινέλο του και να κάνω πως ακουμπάω τον καμβά…



Ποτέ, ωστόσο, τη στιγμή όπου για πρώτη φορά έβαζε μία ιδέα στο χαρτί δεν με άφηνε να κοιτάξω. Το είχα μάθει καλά αυτό. Έπαιρνα το βλέμμα μου μακριά και παρέμενα για πάντα διακριτική και ήσυχη. Έμενα με την περιέργεια να με ταλανίζει, μέχρι τη μέρα που θα το έβλεπα να παίρνει σάρκα και οστά στο τελάρο. Μια ξαπλωμένη γυμνή γυναίκα, αραχνοΰφαντα δοσμένη, πότε μέσα σε ένα σκοτεινό και μουντό τοπίο, μέσα σε ένα μυστήριο χωρίς τελειωμό… Και πότε πάλι, ένα γυναικείο σώμα, να στέκεται με μια ιδιαίτερη χάρη, σε ένα μεθυστικό πολύχρωμο τοπίο, και ξανά με το γνώριμο αίσθημα του μυστηρίου, που πάντα ένιωθα και νιώθω, καθώς ταξιδεύω στα γυμνά κορμιά-τοπία του Μοσχίδη.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μου, πάντα με ανυπομονησία περίμενα να δω το επόμενο έργο του και να χαθώ μέσα σε αυτό. Εκεί, μέσα, όπως και στα έργα άλλων ζωγράφων, του Edgar Degas… Tου αγαπημένου μου Hieronymus Bosch… Tου Toulouse Lautrec…

Χάνεται και ο θάνατος, η βία του κόσμου, η κακομοιριά, η φλυαρία… Σβήνει όλη η ασχήμια. Αγαλλιάζει η ψυχή μου και παρακαλώ να μη με πάρει τίποτε και κανείς από εκεί μέσα.

Είναι θεραπευτικό όταν η Τέχνη σε «παίρνει» μακριά από την κακία του κόσμου και σε οδηγεί σε τόπους έξω-πραγματικούς, ευλογημένους και καθησυχαστικούς… Τότε, είναι, που η Τέχνη έχει επιτελέσει το σκοπό της, αλλά και ο θεατής τον δικό του. Να ανοίξει την καρδιά του και να καλοδεχτεί τα μηνύματά της.


 Όταν πέθανε ο πατέρας μου, έκλεισα τα έργα του εντός των τεσσάρων τειχών. Αρκετοί, μου τα ζητούσαν, αλλά εγώ ήταν αδύνατον να αποχωριστώ ούτε ένα από αυτά. Πέρσι ήταν, που τον είδα στον ύπνο μου και μου ζητούσε εξαγριωμένος να τον «βγάλω έξω!».

Δεν μου ανήκουν τα έργα αυτά.
Ανήκουν στον κόσμο και πρέπει να μπουν στα σπίτια των φιλότεχνων.

 «… Στην εποχή μας, που οι περισσότεροι ζωγράφοι ζητούν να εκφράσουν το μεγαλείο και την ομορφιά της βιαιότητος και της δυσφορίας, είναι μια ξεκούραση να συναντάς ζωγραφική όπως του Μοσχίδη. Αβίαστα ερωτικός και τρυφερός, αρκείται στα δώρα της αγάπης και των αγαθών αισθημάτων, στον πλούτο της τρυφερότητας, που πάρα πολλοί σήμερα θέλουν να βλέπουν σαν σκάνδαλο, ή σαν μωρία, ή σαν και τα δυο μαζί. … Ο Μοσχίδης ανήκει στην πολιτισμένη σχολή που πιστεύει στην ευεξία και που προσπαθεί να αποφύγει τη δυσφορία».
Γιάννης Τσαρούχης (Ζωγράφος)

«… Μοναχός, απροσάρμοστος, αποτραβηγμένος, χαμηλούς αστερισμούς θωρεί, αποστρέφεται τις επινοήσεις, επικουρικώς ενδύεται πραγματικότητες. Στα έργα του, όχι ένταση, αλλά κάποια βαριά διάθεση αιωρείται-συγχρόνως σιγή, μια παγερή σιωπή. Αγαπημένος χώρος το κλειστό δωμάτιο, ένας κόσμος ορώμενος από το παράθυρο με δισταγμό, ο κόσμος προέκταση σκιάς, φέγγος παρελθόντος…»
Ηλίας Πετρόπουλος (Συγγραφέας)

 Φίλος! Φίλος μισού αιώνος, κι ας είχα καμιά εικοσιπενταριά χρόνια να τον ιδώ. Όμως, πάντα φίλος, όπως και για πολλούς άλλους. Φαινόμενο καλλιτέχνη, φαινόμενο ανθρώπου και στάση ζωής ιδιάζουσας. Τρυφερός, ευαίσθητος, διονυσιακός. Ένας παν της φύσης και της ατμόσφαιρας. Λάτρης του κορμιού, του γυναικείου. Υμνητής της λαμπερής φουρφουρένιας επιδερμίδας, του απαστράπτοντος κοιλιακού ημισφαιρίου και της μικρής κοιλάδας του αφαλού-πρόδρομος της εκθεσιακής περιοχής που προσφέρεται σήμερα «εν επαρκεία»-και του πάλλευκου δίφορου στήθους., έτσι όπως τα ζωγράφιζε. Φιλοτεχνούσε ό, τι πιο ευγενές και όχι μόνον αυτό. Τον ένιωθες σαν να βουτούσε όλος για να αποθέσει τη θωπεία και των θείων γυναικείων δώρων. Αυτή η ιδιοσυγκρασία του μετέβαλλε σε ζωγραφική κατάσταση την ηδονικοερωτική ιδιότητα μέσα σε ατμόσφαιρα αέρινη, ατλαζένια. Αλλά η πίσω σελίδα τον έφερε απολαυστικά σαρκικό. Ο κάθε θεατής εισέπραττε ό, τι έπιαναν οι κεραίες του. Φαινόμενο ανθρώπου! Μια μυθιστορία, βιβλίο ολόκληρο από όσα γνωρίζουμε του βίου του και πολύ περισσότερα εκείνα που δεν γνωρίζουμε. Είχε το τραίνο του… Ήταν και ανοιχτός και κρυφός.
Απόσπασμα από το βιβλίο του ζωγράφου Παναγιώτη Τέτση,
«…εκ του θανάτου εις την ζωήν», Αθήνα 2012
Παναγιώτης Τέτσης για τον Παύλο Μοσχίδη

 «Ο Μοσχίδης, με αγάπη πλησιάζει το αντικείμενο, ταυτίζεται απόλυτα μαζί του και συγκινείται, πότε από τη γοητεία του κόσμου των αισθήσεων, πότε του πνεύματος και της ανεξιχνίαστης σφαίρας της ψυχής. Η ζωγραφική υπηρετεί εδώ απόλυτα την τέχνη, δημιουργεί μια όαση για τα μάτια του ταραγμένου ανθρώπου της εποχής…»
Δρ. Νέλλη Μισιρλή (Ιστορικός Τέχνης)

«Ο Παύλος Μοσχίδης, είναι ο ζωγράφος που, ερωτικά, ανιχνεύει την ύλη. Την ευαισθησία σωμάτων που αλλού βυθίζονται στη σκιά της ίδιας της σάρκας τους και αλλού αναδύουν την καθαρότητα, την τρέμουσα, της γραμμής τους. Την ατμόσφαιρα που πυκνώνει γύρω από τη γυναικεία παρουσία, βαριά φορτισμένη, περιβάλλοντας και επεκτείνοντάς την. Τα γυμνά του είναι ντυμένα θαρρείς - χιλιοντυμένα - με το ειδικό φως που τα ίδια προκαλούν και συσσωρεύουν, με την ειδική, κάθε φορά, ποιότητα, αίγλη, υφή, που δίνουν στο φως γύρω τους και το κάνουν κι εκείνο ύλη».
Ελένη Βακαλό (Κριτικός Τέχνης)

«Το έργο μου είναι μια προσφορά μου στον άνθρωπο αλλά και την αγάπη. Στην αγάπη σε κάθε μορφή της. Ακόμη, είναι μια σπονδή στη γυναίκα και την ύπαρξή της, που αποτελεί για μένα την πιο τέλεια, την πιο ορατή αλλά και την πιο άυλη πραγμάτωση της χαράς της ζωής».
Παύλος Μοσχίδης (Ζωγράφος)

 Υπάρχουν πάρα πολλά πράγματα που η εποχή μας πρέπει να απομυθοποιήσει. Ανάμεσά του, επιτρέψτε να θεωρώ και το ¨γυμνό¨, την ¨τέχνη¨, και το ¨ένστικτο¨. Το γυμνό από το σύμβολο πάναγνης παρουσίας, χωρίς δόλο και σύμβαση, έχει μυριάδες φορές γίνει όργανο απωθητικής πρόκλησης και δολοφονίας της ειλικρίνειας.
Κρίμα. Γιατί στο κάτω-κάτω, φτάνει να σκεφτούμε, πως στον κόσμο ήρθαμε γυμνοί. Η τέχνη, πάλι, θα έλεγα πως είναι ένας καταλύτης ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση.
Όσο για το ένστικτο, αυτή η μαγική ανθρώπινη δύναμη, συνδέεται για μένα, απόλυτα με τη δημιουργικότητα.
Έτσι, το γυμνό στην τέχνη, όταν το γυμνό δεν είναι πορνό, κι όταν η τέχνη είναι τέχνη, διεγείρουν και ξυπνούν το ένστικτο, την απέραντη αυτή θάλασσα δύναμης, βρύση δημιουργίας».
Παύλος Μοσχίδης (Ζωγράφος)


 Booze Cooperativa
Kolokotroni 57 , Athens, 10560, 2114053733
booze.crossteam@gmail.com www.boozecooperativa.com

Ελωίζος Θεμιστοκλέους |Μνήμες ασθμαίνουσες

Παρασκευή 13 Νοεμβρίου 2015, ώρα 20:00-23:00

 «Ο Ελωίζος Θεμιστοκλέους, είναι ένας γλύπτης του ελάχιστου χώρου και δυνάστης της απλότητας, που σε αυτήν την ενότητά του βάλθηκε να αποδείξει ότι έχει και αυτός τον δικό του τρόπο να είναι μόνος. Η ζωή είναι δισταγμός μεταξύ ενός θαυμαστικού και ενός ερωτηματικού, έλεγε ο Pessoa. Τέτοιοι δισταγμοί είναι και τα έργα του Θεμιστοκλέους στο υφέρπον σκοτάδι.»

Χάρης Κοντοσφύρης
εικαστικός
«Κάθε “αρνητικό” στοιχείο (ανάμνηση) της παιδικής και εφηβικής μας ηλικίας “επιβιώνει” από την, πολλές φορές, εποικοδομητική λειτουργία της λήθης και έτσι μπορεί να επηρεάζει το παρόν όπως το παράσιτο που ζει και αναπτύσσεται μαζί και σε βάρος άλλου οργανισμού, που χαρακτηρίζεται ξενιστής- μόνο που ξενιστής σε κάποιες περιπτώσεις γίνεται η ίδια μας η ανάμνηση. Η “υπέρβαση” του παρελθόντος αποτελεί τον βασικό τόνο της ανθρώπινης ευθύνης ως προς της εξέλιξη. Παιδικές φοβίες, σεξουαλικές παρορμήσεις, οικογενειακές δυσλειτουργίες, έρωτας, απόρριψη, οργή, ανείπωτες χαρές και προσδοκίες και άλλα πολλά “ανθρώπινα” συσσωρεύονται στη μνήμη και περιμένουν τη λύτρωση.... σα να περιμένουν αιώνια μοιάζουν με πέτρες στο βυθό του εαυτού που όσο πας να τις ξεχάσεις τόσο νιώθεις το βάρος τους να μεγαλώνει. Κάποιος πρέπει να τις βρει να τις αγαπήσει να τις σηκώσει στο φως του νου. Μα αν όχι ο Άνθρωπος τότε ποιος;»
 Άγγελος Θεμιστοκλέους
εικαστικός



Η αίθουσα τέχνης Τεχνοχώρος υποδέχεται τον Ελωίζο Θεμιστοκλέους στην πέμπτη ατομική του έκθεση με τίτλο «Μνήμες ασθμαίνουσες», η οποία εγκαινιάζεται την Παρασκευή 13 Νοεμβρίου 2015 στις 20:00. Τα έργα που παρουσιάζονται, πραγματεύονται τις έννοιες της μνήμης και της ανάμνησης, «της μνήμης της Μνήμης», αλλά και της ρευστότητας κάθε συμβάντος και περίστασης του παρόντος που προκαλούν την ανάκληση, μεταμορφώνοντας τη λήθη σε μνήμη και την απουσία σε παρουσία. Η έκθεση εξετάζει την ίδια τη Ζωή, η οποία αποτελείται από ένα σύνολο αναμνήσεων σε χρονική παράταξη από το παρελθόν στο παρόν, ιδωμένες εξ ίσου από την πλευρά του Μακρόκοσμου, αλλά και του Μικρόκοσμου κάθε ατόμου ξεχωριστά.

Ο Ελωίζος Θεμιστοκλέους γεννήθηκε στις 18 Ιανουαρίου του 1980 στην Πάτρα. Τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής τα έλαβε από τον πατέρα του, Χαράλαμπο Θεμιστοκλέους, γλύπτη και ζωγράφο με σημαντική συμβολή στα ελληνικά εικαστικά δρώμενα, ο οποίος επηρέασε καθοριστικά την καλλιτεχνική του ματιά. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Θεσσαλονίκης κοντά στον Γιώργο Τσακίρη από όπου αποφοίτησε το 2007. Όντας φοιτητής, ανέπτυξε διδακτικό έργο στα εργαστήρια ζωγραφικής «Θεμιστοκλέους» σε Πάτρα και Αίγιο, το οποίο συνεχίζει να ασκεί μέχρι σήμερα. Ο Ελωίζος Θεμιστοκλέους έχει πραγματοποιήσει 4 ατομικές εκθέσεις και έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές σε διάφορα μέρη της Ελλάδας.


Διάρκεια Έκθεσης: 13 Νοεμβρίου έως 5 Δεκεμβρίου 2015
Ημέρες και ώρες λειτουργίας:
Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή: 11:00 – 14:30 & 17:30 – 20:30
Τετάρτη, Σάββατο: 11:00 – 16:00
Κυριακή, Δευτέρα: Ανοικτά κατόπιν τηλεφωνικού ραντεβού

Πάμπλο Πικάσο - Ζαν Κοκτώ: Οι καινοτόμοι του Μοντερνισμού στο Θεοχαράκη

Ο Διευθυντής Εικαστικού Προγράμματος του Ιδρύματος Θεοχαράκη, Τάκης Μαυρωτάς, τονίζει για την επιλογή των 190 έργων ζωγραφικής, χαρακτικής, κεραμικής και καλλιτεχνικών εκδόσεων που παρουσιάζονται στη θεματική αυτή έκθεση των δύο μεγάλων πρωτεργατών του μοντερνισμού:
«Η ειλικρινής φιλία και η δύναμη της αντιστικτικής έμπνευσης και αφήγησης όριζε τη σχέση των δύο μεγάλων καινοτόμων του μοντερνισμού, που, με το πολύτροπο έργο τους, σημάδεψαν τη μοίρα του Ευρωπαϊκού πολιτισμού και κατέκτησαν τη θέση τους στην ιστορία του μέλλοντος. Στην ποικιλομορφία του εικαστικού τους έργου, ζωγραφική, γλυπτική, κεραμική και σκηνογραφία εμπεριέχουν δυναμικά το έλλογο και το άλογο, αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις, ανατρεπτικές σχέσεις με τη ζωή και την πραγματικότητά της.\
Έτσι, μέσα από το αιρετικό τους πνεύμα, αποκαλύπτεται η αυθεντικότητα, η ευθύτητα και η οξεία διάνοιά τους, που στοιχειώνονται από γόνιμες και γονιμοποιείς ιδέες. Ο ένας γεννημένος στη Μάλαγα της Ανδαλουσίας το 1881 και ο άλλος στο Μαιζόν–Λαφφίτ, σ' ένα χωριουδάκι έξω από το Παρίσι, οκτώ χρόνια αργότερα, το 1889, κατάφεραν να απλώσουν τη σκέψη και τη δράση τους πέρα από τα όρια του τόπου τους, στην οικουμενικότητα της τέχνης. Το έργο τους, με τις βαθιές και διορατικές αλήθειες, έχει μια πολύπλοκη σχέση με την τέχνη, αφού με την ιδιοφυΐα τους ορίζουν την προσφορά τους στην εδραίωσή του μοντερνισμού.


Κοινό δε σημείο αναφοράς τους, είναι η αποδοχή της ευνοϊκής επίδρασης του αρχαίου Ελληνικού πνεύματος στη δουλειά τους. Ο Πικάσο και ο Κοκτώ με το συνολικό τους έργο μάχονται τους ευτελείς σκοπούς, την αμάθεια, κάθε τι υποκριτικό και πουριτανικό, φαύλο και ατελές. Έτσι, η τέχνη τους είναι όλο ζωή, γεμάτη από ερωτήματα και αινίγματα, τα οποία δεν μας απωθούν αλλά αντίθετα μας παρωθούν πέρα από τις συμπτώσεις, τις τυχαίες συνευρέσεις της ζωής και του αναπόφευκτου της Μοίρας. Το έργο τους ανήκει στο αύριο, αφού συνεχίζει να συναρπάζει, φέρνοντας στο φως, με σοφία και μεγαλείο, τα σημαντικά και τα μεγάλα θέματα της ζωής.»
Info:
Πάμπλο Πικάσο – Ζαν Κοκτώ
Οι καινοτόμοι του Μοντερνισμού
Από το Μουσείο Pablo Picasso Münster και
τη Συλλογή Γιάννη Κονταξόπουλου
Επιμέλεια έκθεσης: Τάκης Μαυρωτάς
Διάρκεια έκθεσης: 4 Νοεμβρίου 2015 – 28 Φεβρουαρίου 2016
Ώρες λειτουργίας:
Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 10:00-18:00
Πέμπτη: 10:00-20:00

 Ξεναγήσεις στην έκθεση θα πραγματοποιούνται από τις 10 Νοεμβρίου κάθε Τρίτη & Πέμπτη, 13.00-14.00.
Στα πλαίσια της σπουδαίας αυτής έκθεσης οργανώνονται σχολικά εκπαιδευτικά προγράμματα
που περιλαμβάνουν σχολικές επισκέψεις, ξεναγήσεις και εικαστικές δραστηριότητες για κάθε βαθμίδα.
Ξεναγήσεις σε συλλόγους πραγματοποιούνται κατόπιν ραντεβού.
Πληροφορίες, 210 3611 206 (εσωτ. 1042)
Εισιτήρια:
7€ (κανονικό), 4€ (άνω των 65, φοιτητικό)
Άνεργοι: δωρεάν
Για την έκδοση μειωμένου ή δωρεάν εισιτηρίου απαιτείται η επίδειξη φοιτητικής ταυτότητας και κάρτας ανεργίας αντίστοιχα.
Πηγή: http://www.tff.gr

To Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης έφτασε στην Κίνα με έκθεση Ελλήνων φωτογράφων

Το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης συμμετέχει, κατόπιν πρόσκλησης, στο China Lishui Photography Festival, που πραγματοποιείται στην πόλη Lishui της Κίνας από τις 06 Νοεμβρίου 2015, παρουσιάζοντας την έκθεση φωτογραφίας:
Η ομαδική έκθεση αυτή περιλαμβάνει έργα οκτώ Ελλήνων φωτογράφων, τα οποία αναδεικνύουν μέσα από κοινωνικά ζητήματα, αλλά και πιο προσωπικές οπτικές, σύγχρονες προβληματικές Ελλήνων δημιουργών.
Η έκθεση αποτελεί μία πρωτότυπη παραγωγή, κατόπιν πρόσκλησης από το Lishui Photography Festival, και παρουσιάζεται για πρώτη φορά, ενώ όλα τα έργα έχουν γίνει μετά το 2004.
Ο Λεωνίδας Τούμπανος μέσα από τη σειρά “Place without time, without borders”, αναφέρεται στο ζήτημα της ΔΕH, και των πολιτικών, περιβαλλοντικών, αλλά και κοινωνικών συνεπειών που η εταιρεία ενέργειας έχει δημιουργήσει στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένου του ζητήματος απεγκατάστασης οικισμών.
Ο Χριστόφορος Δουλγέρης στην εργασία του “The Schools Project” αγγίζει το ζήτημα των εγκαταλελειμμένων σχολείων σε όλη την Ελλάδα. Μέσα από μία τυπολογική προσέγγιση επιδιώκει να προκαλέσει ερωτήματα σχετικά με την αρχιτεκτονική κληρονομιά και τη γενικότερη θέση που φαίνεται να έχουμε απέναντι σε ζητήματα που διαμορφώνουν την ταυτότητά μας, όπως αυτό της παιδείας.

Με επίκεντρο την Αθήνα εκτυλίσσονται οι άλλες δύο εργασίες, δείχνοντας καθημερινούς μικροκόσμους – ο ένας μεγαλύτερης κλίμακας από τον άλλο. Η Ειρήνη Βουρλούμη στη σειρά “In Waiting” ρίχνει φως στο εσωτερικό δημόσιων κτιρίων αποκαλύπτοντας τις αντίστοιχες κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις.
Ο Γιάννης Χατζηασλάνης δείχνει τα εσωτερικά σπιτιών μέσα από τη σειρά “Bedrooms” (σε συνεργασία με: deca ARCHITECTURE), παρουσιάζοντας όψεις της καθημερινότητας στην πρωτεύουσα, χωρίς όμως να υπάρχει σε καμία από τις εικόνες η ανθρώπινη παρουσία.
Τομή σε αυτή την αφήγηση αποτελεί η εργασία “Eclipse” του Γιώργου Πρίνου, η οποία παραπέμπει στο άμεσο παρελθόν, πριν την κρίση, σε μια εικόνα της χώρας η οποία έμοιαζε πιο ελπιδοφόρα, στους Ολυμπιακούς του 2004. Μέσα από τη σειρά η οποία στην προκειμένη έκθεση λειτουργεί με διττό τρόπο, ως μαρτυρία μίας από τις μεγαλύτερες διοργανώσεις που φιλοξενήθηκαν ποτέ στην Ελλάδα, και ως μία ισχυρή οπτική μεταφορά της ψευδαίσθησης της ευημερίας, η «έκλειψη» αιωρείται ανάμεσα στη σκιά και το φως, κυριολεκτικά και μεταφορικά.


Η νοηματοδότηση του παρελθόντος με ένα σύγχρονο τρόπο, ένα από τα στοιχεία που κυριάρχησε και στην εικονογράφηση των Ολυμπιακών, αποτελεί επίσης και το θέμα της Μυρτώς Παπαδοπούλου με το “Μέτσοβο 1900” (project του Ιδρύματος Βαρόνου Μιχαήλ Τοσίτσα). Σε αυτήν τη σειρά οι εικόνες αναπαριστούν την καθημερινή ζωή στο Μέτσοβο του 1900. Η ανάδειξη του παρελθόντος, μέσα από περιοχές-σύμβολα όπως αυτή του Μετσόβου, όπου το όραμα της τοπικής ανάπτυξης των ανθρώπων αποτελεί παράδειγμα, πραγματοποιείται μέσα από την αναπαράσταση. Έτσι δημιουργείται μία αφήγηση που βασίζεται στην ιστορία ενώ ταυτόχρονα την υπερβαίνει, μέσα από μία σκηνοθετημένη ρητορική της εικόνας.
Και με αυτόν τον τρόπο καταλήγει κανείς στη μονάδα και την πηγή από όπου όλα ξεκινούν: το σπίτι. O Γιάννης Θεοδωρόπουλος με τη “Sacred Wind” αγγίζει τον πυρήνα του οικείου, με εικόνες που προέρχονται από το σπίτι των γονιών του. Μαξιλάρια, τα ρούχα του, όπως και ρούχα αγαπημένων, ανακατασκευάζουν τη μνήμη και επανακαθορίζουν το παρόν δημιουργώντας λυρικές εικόνες, μέσα από ένα παιχνίδι σκιών, που μεταφέρουν αυτή τη μετάβαση του χρόνου.
Τέλος, η σειρά «Εκλεκτική κληρονομιά» της Δήμητρας Λαζαρίδου, φέρνει στο προσκήνιο το προσωπικό, αλλά και ταυτόχρονα το δημόσιο ερώτημα για τα στοιχεία που διαμορφώνουν την κληρονομιά του καθενός. Οι απαντήσεις της αποτίουν φόρο τιμής σε καλλιτέχνες όπως ο Κλάιν, ο Αντονιόνι, ο Μαγκρίτ, αναδιπλώνοντας δέσμες διεθνών πολιστικών επιρροών – παραπέμποντας με αυτόν τον τρόπο τόσο σε αναφορές στον Γκαίτε (ο τίτλος αποτελεί ευθεία αναφορά στις «Εκλεκτικές συγγένειες», όσο και στον Μπωντλέρ, δείχνοντας στο κοινό τους δικούς της «φάρους», όπως και την εξωστρέφεια που χρειάζεται να αποζητά ο δημιουργός.


Έτσι, παρουσιάζοντας διαφορετικές πτυχές σύγχρονων κοινωνικών θεμάτων, θέτοντας ανοιχτά ερωτήματα που σχετίζονται τόσο με τη συγκρότηση της ταυτότητας, όσο και της ιστορίας, οι εικόνες επιδεικνύουν το πνεύμα με το οποίο θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί η κρίση: μέσα από την αμφισβήτηση, την έρευνα, την αναδημιουργία, βλέποντας πέρα από την επιφάνεια, δυναμικά στο μέλλον.
Info:
«Greek stories revisited»
Ειρήνη Βουρλούμη, Χριστόφορος Δουλγέρης, Γιάννης Θεοδωρόπουλος, Δήμητρα Λαζαρίδου, Μυρτώ Παπαδοπούλου, Γιώργος Πρίνος, Λεωνίδας Τούμπανος, Γιάννης Χατζηασλάνης
Επιμέλεια: Βαγγέλης Ιωακειμίδης
Πηγή: http://www.tff.gr

«Κήποι σε εξέλιξη»: Μια διαδραστική έκθεση στη γκαλερί Ρεβέκκα Καμχή

Η αίθουσα τέχνης Ρεβέκκα Καμχή εγκαινιάζει στις 11 Νοεμβρίου την ομαδική έκθεση ''Κήποι σε εξέλιξη''.
Η έκθεση αναπτύσσεται οργανικά και αποσκοπεί στη δημιουργία ενός βιολογικού περιβάλλοντος όπου τα έργα παίρνουν το ρόλο των στοιχείων που συγκροτούν έναν κήπο που εξελίσσεται.
H εξέλιξη αναφέρεται σε μία θετική αλλαγή στο μέγεθος επί ένα χρονικό διάστημα και μπορεί να συμβεί ως ένα στάδιο ωρίμανσης ή μία διαδικασία προς την πληρότητα ή την εκπλήρωση.
Πώς μεγαλώνει ένας κήπος; Με το πότισμα, τη φροντίδα και τα υπόλοιπα τα αναλαμβάνουν οι εποχές. Μέσα στη διάρκεια του χρόνου ο κήπος εμπλουτίζεται, απογυμνώνεται, ανθοφορεί, αλλάζει χρώματα. Ο κήπος - στους δύο μήνες - θα αλλάζει και η έκθεση θα παίρνει άλλη μορφή, έργα τέχνης θα προστίθενται, θα αφαιρούνται αλλά και θα εξελίσσονται-ολοκληρώνονται κατά τη διάρκεια της έκθεσης. 'Αλλωστε ένας κήπος μπορεί να έχει πολλές εποχές και πολλές εκδοχές.
Η έκθεση θα συνοδεύεται από παράλληλες δράσεις οι οποίες θα αποτελούν σημείο αναφοράς για την εξέλιξη και την αλλαγή των ''Κήπων''. Οι παράλληλες δράσεις θα ανακοινώνονται στην ιστοσελίδα της γκαλερί (www.rebeccacamhi.com) και στο facebook & instagram καθώς και η τελική διαμόρφωση των ''Κήπων'' στις 16 Ιανουαρίου.


Συμμετέχουν πολύ σημαντικά ονόματα της διεθνούς εικαστικής σκηνής αλλά και της εγχώριας όπως οι: Αντωνάκης, Nobuyoshi Araki, Ross Bleckner, Paul Desborough, Olafur Eliasson, Nan Goldin, Κωνσταντίνος Κακανιάς, Αλεξάνδρα Κεχαγιόγλου, Χρυσάνθη Κουμιανάκη, Ντιάννα Μαγκανιά, Μίλτος Μανέτας, Julian Opie, Gabriel Orozco, Κώστας Ρουσσάκης, ΧΟΥΣ/ Εμμανουήλ Χουσάκος
Info:
Εγκαίνια: Τετάρτη 11 Νοεμβρίου 2015 στις 7:30 μ.μ.
Έως το Σάββατο 16 Ιανουαρίου 2016
Ώρες Λειτουργίας:
Τρίτη - Παρασκευή 12:00 - 20:00 και
Σάββατο 12:00 - 18:00 ή κατόπιν συνεννόησης
ΑΙΘΟΥΣΑ ΤΕΧΝΗΣ ΡΕΒΕΚΚΑ ΚΑΜΧΗ
Λεωνίδου 9 Μεταξουργείο
Πηγή: http://www.tff.gr

Η ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΤΗΣ ΑΒΥΣΣΟΣ

Η Υπερβαση της Άβυσσος, ΝΕΟΝ & Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης
Installation View | Photo Credit © | Ioanna Fotiadou | Courtesy NEON


Διάρκεια Έκθεσης | 07 Nοεμβρίου 2015 – 29 Φεβρουαρίου 2016
Εκθεσιακός Χώρος | Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης
Επιμέλεια | Δημήτρης Παλαιοκρασσάς και Μαρία Μαραγκού
Ωράριο Λειτουργίας |
Τρίτη-Τετάρτη-Πέμπτη-Σάββατο-Κυριακή | 10:00-18:00 || Παρασκευή | 10:00-22:00 || Δευτέρα | κλειστά
H έκθεση του ΝΕΟΝ Flying over the abyss – Η Υπέρβαση της Άβυσσος ταξιδεύει από το Ρέθυμνο και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.

Η επιμέλεια είναι των Δημήτρη Παλαιοκρασσά και Μαρίας Μαραγκού.
Η επιλογή των έργων διεθνών και Ελλήνων καλλιτεχνών είναι εμπνευσμένη από το έργο του μεγάλου Κρητικού στοχαστή Νίκου Καζαντζάκη και ιδιαίτερα από την Ασκητική του. Φιλοδοξεί να βάλει τα έργα σε διάλογο μεταξύ τους αλλά και με την Ασκητική, ώστε να φωτίσει τη διαδρομή της ανθρώπινης ζωής από τη γέννηση μέχρι το θάνατο. Το χειρόγραφο της Ασκητικής θα εκτίθεται στο πλαίσιο της έκθεσης - μια ευγενική παραχώρηση του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη - και είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται στη Θεσσαλονίκη.

Στην έκθεση παρουσιάζονται έργα των καλλιτεχνών: Marina Abramović | Αλέξης Ακριθάκης | Matthew Barney | Hans Bellmer | Lynda Benglis | John Bock | Louise Bourgeois | Heidi Bucher | Helen Chadwick | Σάββας Χριστοδουλίδης | Abraham Cruzvillegas | Robert Gober | Asta Gröting | Jim Hodges | Jenny Holzer | Κώστας Ιωαννίδης | Mike Kelley | William Kentridge | Martin Kippenberger | Σοφία Κοσμάογλου | Sherrie Levine | Στάθης Λογοθέτης | Ana Mendieta | Μάρω Μιχαλακάκου | Doris Salcedo | Kiki Smith | Κώστας Τσόκλης | Mark Wallinger

Ευχαριστούμε θερμά τη Συλλογή Δ.Δασκαλόπουλου και το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη για το δανεισμό των έργων.
Πηγή:neon.org.gr